W art. 39 Kodeksu karnego (dalej również jako „k.k.”) ustawodawca wymienia katalog środków karnych, które mogą zostać orzeczone wobec sprawcy przestępstwa penalizowanego na gruncie ustawy karnej. Jednym z takich środków jest zakaz prowadzenia pojazdów, który w zależności od podstawy jego orzeczenia może zostać orzeczony obligatoryjnie lub fakultatywnie.
W przypadku orzeczenia tego środka karnego, najważniejsze dla skazanego staje się podjęcie czynności zmierzających do najszybszego odzyskania uprawnień do prowadzenia pojazdów.
W przypadku niektórych sprawców będzie to możliwe po spełnieniu przesłanek kodeksowych, w niektórych jednak sytuacjach zakaz będzie musiał zostać wykonany w całości.
Przesłanki orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów
Kodeks karny określa przesłanki orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów w art. 42. Zgodnie z jego treścią sąd:
- może orzec zakaz prowadzenia pojazdów określonego rodzaju w razie skazania osoby uczestniczącej w ruchu za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, w szczególności, jeżeli z okoliczności popełnionego przestępstwa wynika, że prowadzenie pojazdu przez tę osobę zagraża bezpieczeństwu w komunikacji;
- orzeka zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych w razie skazania za przestępstwo:
a. niedostosowania się do polecenia zatrzymania pojazdu mechanicznego (art. 178b k.k.);
b. prowadzenia pojazdu po cofnięciu uprawnień (art. 180a k.k.);
c. niestosowania się do orzeczonych środków karnych, jeżeli czyn sprawcy polegał na niezastosowaniu się do zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych; - orzeka, na okres nie krótszy niż 3 lata, zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów albo pojazdów określonego rodzaju, jeżeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia;
- orzeka zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych dożywotnio w razie:
a. popełnienia przestępstwa określonego w art. 178a § 4 k.k. lub
b. jeżeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa określonego w art. 173 k.k., którego następstwem jest śmierć innej osoby lub ciężki uszczerbek na jej zdrowiu, albo w czasie popełnienia przestępstwa określonego w art. 177 § 2 k.k. lub w art. 355 § 2 k.k. był w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia, chyba że zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami; - orzeka zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych dożywotnio w razie ponownego skazania osoby prowadzącej pojazd mechaniczny w warunkach określonych w punkcie poprzedzającym.
Tylko pierwsza z okoliczności wskazanych powyżej daje sądowi wybór czy zostanie orzeczony środek karny w postaci zakazu prowadzenia pojazdów czy też nie. Zaistnienie, którejś z pozostałych przesłanek powoduje, że sąd obligatoryjnie orzeka o zastosowaniu środka karnego.
Czas trwania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych
Art. 43 § 1 k.k. stanowi, że jeżeli co innego nie wynika z ustawy, zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych orzeka się w latach od roku do 15 lat. Oznacza to, że minimalny czas na jaki może zostać orzeczony zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych wynosi jeden rok.
Wyjątkiem jest opisany wyżej przypadek skazania za popełnienie przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, jeżeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia, wówczas minimalny okres na jaki zostanie orzeczony zakaz prowadzenia pojazdów wynosi 3 lata.
Orzeczony zakaz obowiązuje od uprawomocnienia się orzeczenia, jednak czas na jaki został orzeczony nie biegnie w czasie odbywania kary pozbawienia wolności, chociażby orzeczonej za inne przestępstwo.
Zwrot dokumentów uprawniających do kierowania pojazdem
Orzekając zakaz prowadzenia pojazdów, sąd nakłada na skazanego obowiązek zwrotu dokumentu uprawniającego go do prowadzenia pojazdu. Do chwili wykonania tego obowiązku okres, na który orzeczono zakaz, nie biegnie.
Zakaz dotyczący wszelkich pojazdów mechanicznych obejmuje wszystkie należące do kategorii pojazdów zaopatrzonych w poruszający je silnik bez względu na to czy skazany posiadał uprzednio uprawnienia do ich prowadzenia czy też nie.
Orzeczenie zakazu wyłącza jednocześnie możliwość ubiegania się o wydanie nowych uprawnień na prowadzenie wszelkich pojazdów mechanicznych. Zgodnie bowiem z treścią art. 12 ustawy o kierujących pojazdami prawo jazdy nie może być wydane osobie w stosunku do której został orzeczony prawomocnym wyrokiem sądu zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych – w okresie i zakresie obowiązywania tego zakazu.
Skrócenie okresu zakazu prowadzenia pojazdów
W art. 84 k.k. ustawodawca przewidział możliwość skrócenia okresu na jaki orzeczone zostały środki karne, w tym zakaz prowadzenia pojazdów wymieniony w art. 39 pkt 3 k.k. Zgodnie z tym przepisem Sąd może po upływie połowy okresu, na który orzeczono środek karny, uznać go za wykonany, jeżeli skazany przestrzegał porządku prawnego, a środek karny był w stosunku do niego wykonywany przynajmniej przez rok.
Aby skazany mógł ubiegać się o skrócenie okresu wykonywania środka karnego ziścić muszą się łącznie trzy następujące przesłanki:
- upływ połowy okresu, na jaki orzeczono dany środek karny (przesłanka formalna);
- wykonywanie środka karnego przynajmniej przez rok (przesłanka formalna);
- przestrzeganie przez skazanego porządku prawnego (przesłanka merytoryczna).
Jeżeli sąd orzekający na wniosek skazanego ustali, że powyżej opisane przesłanki zostały spełnione, może podjąć decyzję o skróceniu wykonywania środka karnego.
Na podstawie tak określonych kryteriów wyciągnąć należy wniosek, że nie każdy skazany wobec którego orzeczono środek karny w postaci zakazu prowadzenia pojazdów będzie mógł ubiegać się o skrócenie okresu ich wykonywania. Dotyczy to głównie środków karnych orzeczonych na najkrótszy z możliwych okresów tj. na (jeden) rok. Nie zostaje wówczas spełniona przesłanka „wykonywania środka karnego przynajmniej przez rok”. Dlatego też w tej sytuacji orzeczony zakaz prowadzenia pojazdów musi zostać wykonany w całości.
Ustawowy zakaz skrócenia okresu na jaki został orzeczony środek karny
Przepisów o skróceniu okresu wykonywania środka karnego nie stosuje się do sprawców, wobec których podstawą orzeczenia środka karnego był art. 42 § 2 k.k., czyli środek obligatoryjnie orzeczono na okres nie krótszy niż 3 lata w związku ze skazaniem sprawcy za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, gdy był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia.
Skrócenie okresu wykonywania środka karnego orzeczonego dożywotnio
W przypadku orzeczenia dożywotniego zakazu prowadzenia pojazdów, skazany może ubiegać się o uznanie go za wykonany, jeżeli: przestrzegał porządku prawnego i nie zachodzi obawa ponownego popełnienia przestępstwa podobnego do tego, za które orzeczono środek karny, a środek karny był w stosunku do skazanego wykonywany przynajmniej przez 15 lat.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (art. 42 – 43 oraz art. 84)
- Ustaw z dnia 5 stycznia 2011 r. – o kierujących pojazdami (art. 12)