Publikacje dotyczące spadkobrania często pomijają bardzo ważny element – przepisy prawa podatkowego. Dopiero analiza wskazanych regulacji pozwala określić jakie korzyści ze spadku otrzymują w rzeczywistości spadkobiercy czy pozostali beneficjenci, jak choćby zapisobiorcy. W ustawodawstwie polskim właściwe przepisy znajdują się w ustawie z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (dalej również „Ustawa”). Zgodnie z art. 5 Ustawy obowiązek podatkowy ciąży na nabywcy danej rzeczy czy praw majątkowych. Jednocześnie już w tym miejscu wskazać należy, że ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych w sposób jasny precyzuje, iż wskazanej ustawy nie stosuje się do przychodów jakie podlegają regulacjom związanych z podatkiem od spadków i darowizn. Oznacza to, iż dochód wynikający ze spadkobrania nie jest brany pod uwagę przy obliczaniu podatku dochodowego od osób fizycznych.
Z punktu widzenia niniejszego wpisu, istotnym będą zwolnienia, a także kwoty wolne o podatku. Jaki zatem rodzaj zwolnienia należałoby uznać za najistotniejszy z punktu widzenia beneficjentów? Odpowiedź jest jasna – jest nim zwolnienie podmiotowe, które dotyczy określonych ustawowo grup osób. Właśnie wskazane zwolnienie stanowi przedmiot niniejszej publikacji.
Zgodnie zatem z artykułem 4 ust. 1 Ustawy „Zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę”. Zwolnienie od podatku nie jest jednak automatyczne. Aby uzyskać zwolnienie, osoby wymienione w powyższym artykule, muszą dokonać zgłoszenia nabycia właściwemu naczelnikowi Urzędu Skarbowego. Ponadto uprawnienie związane ze zwolnieniem ograniczone jest czasowo – właściwe dokumenty muszą zostać złożone w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku lub też (w przypadku poświadczenia dziedziczenia przez notariusza lub europejskiego poświadczenia spadkowego) zarejestrowania poświadczonego aktu dziedziczenia lub wydania europejskiego poświadczenia spadkowego. Pewne odstępstwo od wskazanej zasady występuje w przypadku, gdy nabywca dowiedział się o nabyciu praw majątkowych lub rzeczy po wskazanych powyżej terminach. W tego rodzaju sytuacji termin 6 miesięcy rozpoczyna bieg od momentu powzięcia wiedzy o uprawnieniu – przy czym nabywca musi uprawdopodobnić fakt dowiedzenia się o nabyciu spadku w późniejszym terminie. Brak zgłoszenia do Urzędu Skarbowego w odpowiednim terminie przez nabywcę powoduje powstanie obowiązku zapłaty podatku na zasadach wskazanych w ustawie (o czym poniżej).
W tym miejscu zatem należy odnieść się do podziału na grupy podatkowe, do których dany nabywca spadku jest zaliczany. Właśnie od zakwalifikowania do danej grupy ustalana jest wysokość należnego podatku. Artykuł 14 Ustawy przewiduje podział na 3 grupy:
- I grupa – osoby wymienione w powyższych paragrafach, tj. małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym, macocha, a także zięć, synowa, i teściowie;
- II grupa – zstępni rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków pozostałych zstępnych;
- III grupa – pozostali nabywcy.
Wartym podkreślenia jest, iż do rodziców zaliczamy także przysposabiających, a w odniesieniu do zstępnych także przysposobionych i ich zstępnych. Ponadto art. 14 ust. 4a Ustawy stanowi, iż: „Za zstępnych w rozumieniu ustawy uważa się również osoby, które przebywają lub przebywały w rodzinie zastępczej, w rodzinnym domu dziecka, w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej, o których mowa w ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2020 r. poz. 821), a za wstępnych także odpowiednio osoby tworzące rodzinę zastępczą, prowadzące rodzinny dom dziecka lub pracujące z dziećmi w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej”.
Jak zatem oblicza się należny podatek? Podatek oblicza się od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku. Wysokość podatku zależy od grupy, przy czym skala jest progresywna. Wygląda to w sposób następujący:
- I grupa – od 3% do 7%;
- II grupa – 7% do 12%;
- III grupa – od 12% do 20%.
Poniżej tabelka w zakresie stawek podatkowych wskazana w artykule 15 Ustawy.
| Kwoty nadwyżki w zł | Podatek wynosi | |
| ponad | Do | |
| 1) od nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej | ||
| 10 278 | 3% | |
| 10 278 | 20 556 | 308 zł 30 gr i 5% nadwyżki ponad 10 278 zł |
| 20 556 | 822 zł 20 gr i 7% nadwyżki ponad 20 556 zł | |
| 2) od nabywców zaliczonych do II grupy podatkowej | ||
| 10 278 | 7% | |
| 10 278 | 20 556 | 719 zł 50 gr i 9% od nadwyżki ponad 10 278 zł |
| 20 556 | 1644 zł 50 gr i 12% od nadwyżki ponad 20 556 zł | |
| 3) od nabywców zaliczonych do III grupy podatkowej | ||
| 10 278 | 12% | |
| 10 278 | 20 556 | 1233 zł 40 gr i 16% od nadwyżki ponad 10 278 zł |
| 20 556 | 2877 zł 90 gr i 20% od nadwyżki ponad 20 556 zł | |
Warto wskazać, iż Ustawa w artykule 15 przewiduje, iż najwyższe stawki podatkowe liczone są od stosunkowo niskiej wartości, bo od kwoty 20.556 zł.
Na koniec podkreślić także należy kwestię dziedziczenia rzeczy i praw majątkowych znajdujących się poza granicami Polski. Dokładnie opisywaną kwestie reguluje art. 2 Ustawy, który stanowi, iż „Nabycie własności rzeczy znajdujących się za granicą lub praw majątkowych wykonywanych za granicą podlega podatkowi, jeżeli w chwili otwarcia spadku lub zawarcia umowy darowizny nabywca był obywatelem polskim lub miał miejsce stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”. Kwestia ta wydaje się, iż nie wymaga zatem głębszej analizy, gdyż ustawodawca w sposób jasny określił jej zakres.
dr Marcin Ungier, Adwokat, Wspólnik w Kancelarii Ungier Gliniewicz i Wspólnicy
Niniejszy artykuł nie stanowi porady prawnej. W przypadku wątpliwości co do swoich uprawnień lub co do dalszego postępowania pamiętaj, że warto skonsultować się z zawodowym prawnikiem.