Zgodnie z art. 56 k.r.o. (Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego) Sąd rozwiąże małżeństwo przez rozwód na żądanie każdego z małżonków, jeżeli nastąpił między nimi zupełny i trwały rozkład pożycia. Oznacza to, że Sąd orzekający w sprawie rozwodowej ma obowiązek wszechstronnego wyjaśnienia jakie przyczyny doprowadziły do rozkładu pożycia. Ma to znaczenie dla ustalenia zarówno czy żądanie rozwodu nie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego lub dobrem małoletnich dzieci, ale również w przypadku żądania któregokolwiek z małżonków (bądź obojga) rozwiązania małżeństwa z orzekaniem o winie.
Przyczyny rozkładu pożycia dzielą się na zawinione i niezawinione oraz takie, które w zależności od sytuacji mogą zostać uznane za zawinione lub niezawinione.
Do przyczyn zawinionych zalicza się przykładowo:
- nałogi – np. alkoholizm, uzależnienie od leków, środków odurzających, hazard
Alkoholizm stanowi jedną z najpowszechniejszych przyczyn rozpadu więzi małżeńskiej, gdyż w dłuższej perspektywie prowadzi do zaniedbywania obowiązków rodzinnych i zawodowych, jest odpowiedzialny za wzrost agresji wobec współmałżonka i innych członków rodziny, a tym samym prowadzi do stopniowego zaniku więzi rodzinnych. Wszelkie uzależnienia prowadzą w rezultacie do destrukcji rodziny, demoralizacji małoletnich dzieci, a także utraty bezpieczeństwa. Skutkiem uzależnienia jest często stosowanie przemocy psychicznej i fizycznej wobec współmałżonka i dzieci a także np. trwonienie majątku i przemoc ekonomiczna.
- agresja, która często przybiera formę przemocy fizycznej, ale również przemocy psychicznej (agresja słowna) wobec współmałżonka lub rodziny, groźby
Przyczyną zawinioną rozpadu więzi małżeńskiej jest również stosowanie przez małżonka (lub oboje) przemocy fizycznej lub psychicznej. O ile w przypadku przemocy fizycznej jest ona możliwa do udowodnienia, w przypadku przemocy psychicznej jest to znacznie trudniejsze. Agresja słowna nie pozostawia wyraźnych śladów, często również nie musi się przejawiać krzykiem i awanturami. Przemoc psychiczna może przybrać również formę pozornie nieagresywnych zachowań wobec drugiego małżonka, może być to zatem kierowanie uszczypliwych uwag wobec jego wyglądu, wykształcenia, pracy. Wyśmiewanie lub poniżanie małżonka.
W orzecznictwie przyjęło się, że znieważanie małżonka nawet w przypadku, gdy małżonek ten dopuścił się np. cudzołóstwa, jest niedopuszczalne. Zachowanie drugiego małżonka nie stanowi zatem usprawiedliwienia dla jego obrażania czy nękania przez małżonka niewinnego. Takie zachowanie oceniane jest przez pryzmat zasad współżycia społecznego i w razie stwierdzenia nieadekwatności zachowań małżonka niewinnego sąd może orzec o jego winie, jeżeli ciągłymi zniewagami zatruwał życie drugiemu małżonkowi.
- niewierność – przy czym nie musi ona polegać na dopuszczeniu się zdrady fizycznej, za niewierność można uznać również zachowanie małżonka pozostającego w relacji emocjonalnej z inną osobą
Obowiązek wierności małżeńskiej jest jedną z zasad określonych w art. 23 k.r.o. Naruszenie zasady wierności przez jednego z małżonków prowadzi zatem do uznania jego winy w rozpadzie małżeństwa.
W orzecznictwie uznaje się, że naruszeniem wierności małżeńskiej jest wszelkie zachowanie małżonka wobec osoby trzeciej, które może stwarzać pozory cudzołóstwa lub w inny sposób wykracza poza granice przyzwoitości i obyczajowości.
Nie znajduje natomiast podstaw orzeczenie winy małżonka w rozpadzie małżeństwa, gdy małżonek ten pozostaje w innym związku, lecz po wystąpieniu zupełnego i trwałego rozkładu pożycia.
- niegospodarność, nieróbstwo – przyczyną zawinioną rozpadu może być celowe uchylanie się przez jednego z małżonków od pracy (zmierzającej do zaspokojenia potrzeb rodziny) lub też nieuzasadnione trwonienie majątku
Małżonkowie zobowiązani są do należytego gospodarowania środkami jakie wspólnie posiadają. Środki te powinny służyć zaspokojeniu potrzeb rodziny. W przypadku gdy jeden z małżonków trwoni środki przeznaczone na potrzeby rodziny, lub też podejmuje wyraźnie błędne decyzje gospodarcze, czy też jest nadmiernie skąpy drugi z małżonków może na tej podstawie dochodzić jego winy. Nieróbstwo polega natomiast na celowym i świadomym uchylaniu się przez jednego z małżonków od świadczenia pracy. Stanowi ono bowiem uchylanie się od obowiązku współdziałania na rzecz rodziny oraz wzajemnej pomocy.
- opuszczenie współmałżonka – porzucenie rodziny
Opuszczenie małżonka stanowi zawinioną przyczynę rozkładu małżeństwa z uwagi na świadome, celowe i zamierzone zaprzestanie przez jednego z małżonka dbania o rodzinę, współdziałania dla dobra rodziny i wykonywania obowiązku wzajemnej pomocy.
Za zawinione opuszczenie rodziny nie można jednak uznać odejścia żony od stosującego wobec niej przemoc męża.
- zaniedbywanie współmałżonka, zaniedbywanie rodziny
Zasadą jest współdziałanie małżonków dla dobra rodziny. Niezgodne z tą zasadą są zatem wszelkie świadome czynności małżonka, które polegają na nieprzyczynianiu się do zaspokojenia potrzeb rodziny, zaniedbywaniu małżonka, zaniedbywaniu małoletnich dzieci, braku zainteresowania małżonkiem i dziećmi, zobojętnienie na potrzeby rodziny. Do przejawów takiego zachowania może należeć np. poświęcanie dużej ilości czasu na rozwój własnych pasji, kosztem spędzenia czasu z małoletnimi dziećmi lub małżonkiem.
- odmowa współżycia
Nieuzasadniona odmowa współżycia stanowi kolejną zawinioną przesłankę rozpadu więzi. Często wiąże się ona z pozostawaniem małżonka odmawiającego współżycia w innej, pozamałżeńskiej relacji.
Nie stanowi zawinionej przesłanki rozkładu pożycia małżeńskiego odmowa współżycia przez żonę będącą ofiarą znęcania się fizycznego lub/i psychicznego przez męża.
- zły stosunek do rodziny współmałżonka
Zły stosunek do rodziny współmałżonka tj. np. rodziców (teściów) bądź dzieci z poprzedniego małżeństwa może przejawiać się zarówno w typowych zachowaniach agresywnych – zniewagi, bicie. Ale może polegać również na sprzeciwianiu się małżonka wizytom rodziny drugiego małżonka w ich wspólnym mieszkaniu lub winnej formie naruszania dóbr osobistych członków rodziny małżonka.
Katalog przyczyn zawinionych nie jest katalogiem zamkniętym. Winą w rozpadzie małżeństwa można obciążyć małżonka również z innych przyczyn niż wskazane powyżej.
W drugiej części tego wpisu zwrócę uwagę na niezawinione przyczyny rozpadu więzi małżeńskiej i na przyczyny, które w zależności od sytuacji można uznać zarówno za zawinione jak i niezawinione.
Jagoda Knopp, Adwokat w Kancelarii Ungier Gliniewicz i Wspólnicy
Niniejszy artykuł nie stanowi porady prawnej. W przypadku wątpliwości co do swoich uprawnień lub co do dalszego postępowania pamiętaj, że warto skonsultować się z zawodowym prawnikiem.