W ostatnim wpisie dotyczącym przestępstw znieważenia (art. 216 k.p.k.) i zniesławienia (art. 212 k.p.k.) pisałam, że oba te czyny ścigane są z oskarżenia prywatnego.Oznacza to, że pokrzywdzony którymś z wymienionych przestępstw sam musi dochodzić skazania sprawcy przed sądem – ma obowiązek zatem samodzielnie sporządzić akt oskarżenia, nazywany prywatnym aktem oskarżenia oraz popierać to oskarżenie w toku postępowania sądowego. W tego rodzaju sprawach ustawodawca nie przewidział bowiem prowadzenia postępowania przygotowawczego przez organy ściągania.
W praktyce pokrzywdzony sam, bądź z pomocą profesjonalnego pełnomocnika, sporządza prywatny akt oskarżenia i przesyła go do sądu, a następnie uczestniczy w postępowaniu w charakterze oskarżyciela prywatnego. Często pokrzywdzony już na etapie sporządzania prywatnego aktu oskarżenia trafia na utrudnienia w ramach jego prawidłowego sformułowania, jak również na problemy związane z zebraniem materiału dowodowego przeciwko sprawcy. Warto w tym miejscu wskazać, że w przypadku postępowania przygotowawczego prowadzonego przez organy ścigania, to głównie prokurator lub policja zajmują się zabezpieczeniem dowodów w sprawie, a następnie ich przedstawieniem ich w sądzie (nie zaś sam pokrzywdzony, który w przypadku postępowania prywatnoskargowego odpowiedzialny jest także za odpowiednie zabezpieczenie dowodów). Naturalnym w tym miejscu jest zadanie pytania: jak skutecznie zabezpieczyć jakiś dowód, jeżeli nie można, w przeciwieństwie do policji, przeprowadzić przeszukania w czyimś mieszkaniu, bądź uzyskać od operatora internetowego informacji o administratorze strony internetowej, na której ktoś umieścił zniesławiający wpis? Mając na uwadze, że brak dowodów nie pozwoli sądowi na skazanie sprawcy, pytania te są zupełnie zasadne.
Jak wobec tego mogę zabezpieczyć dowody, o których istnieniu wiem, ale żadnymi zgodnymi z prawem sposobami nie jestem w stanie ich uzyskać?
Odpowiedź na to pytanie przynosi przepis art. 488 Kodeksu postępowania karnego, który stanowi:
- §1. Policja na żądanie pokrzywdzonego przyjmuje ustną lub pisemną skargę i w razie potrzeby zabezpiecza dowody, po czym przesyła skargę do właściwego sądu.
- 2. Na polecenie sądu Policja dokonuje określonych przez sąd czynności dowodowych, po czym ich wyniki przekazuje sądowi. Przepis art. 308 stosuje się odpowiednio.
Powyższe oznacza, że każda osoba uprawniona jest do zwrócenia się do policji z żądaniem zabezpieczenia dowodów, nawet jeżeli przestępstwo jest przestępstwem prywatnoskargowym. Co więcej, jak wynika z treści wskazanego przepisu, na żądanie pokrzywdzonego policja ma obowiązek przyjęcia skargi (ustnej lub pisemnej) i przesłania jej następnie do sądu właściwego. Nie jest to jednak jednoznaczne z tym, że policja poprowadzi postępowanie przygotowawcze. Zwracam na to uwagę głównie dlatego, że policja może odmówić przeprowadzenia czynności, która wykracza poza zabezpieczenie dowodu, tj. policja nie przesłucha w charakterze podejrzanego osoby sprawcy, ani świadków zdarzenia.
Co wobec tego mogą organy ścigania?
Należy zgodzić się z poglądem, że na organach ścigania ciąży obowiązek ustalenia osoby sprawcy, zwłaszcza, że dostęp samego pokrzywdzonego do tego rodzaju informacji został znacznie ograniczony na gruncie nowych przepisów o ochronie danych osobowych. Obywatel może zatem skorzystać z pomocy policji w celu ustalenia danych osobowych i adresu osoby, której zachowanie doprowadziło do wyrządzenia pokrzywdzonemu szkody. Policja może ponadto ustalić dane i adresy świadków, przeprowadzić oględziny miejsca, zabezpieczyć ślady na miejscu zdarzenia, czy ustalić kto jest administratorem danej strony internetowej, na której umieszczono zniesławiający wpis. W tym miejscu należy podkreślić, że w niektórych przypadkach policja będzie poszukiwała dowodu celem jego zabezpieczenia. Określenie „w razie potrzeby” oznacza natomiast, że dowody, organy ścigania na żądanie pokrzywdzonego zabezpieczą wówczas gdy okoliczności mogą prowadzić do utraty lub zniszczenia dowodu przestępstwa. Tak zgromadzone dowody stają się pełnoprawnym materiałem dowodowym, jeżeli zostały zebrane w zgodzie z przepisami Kodeksu postępowania karnego.
Obok działania na żądanie pokrzywdzonego, policja wykonuje również czynności na polecenie sądu, a następnie przesyła do niego ich wynik. Policja jest związana zakresem i rodzajem czynności wskazanych przez sąd, a to oznacza, że nie może przeprowadzać ich ponad ustalone ramy.
Oczywiście Policja nie może oceniać zabezpieczonego w trybie art. 488 k.p.k. materiału dowodowego. Organy ścigania nie mają również uprawnienia do zmiany trybu prowadzonego postępowania z prywatnoskargowego na ściganie z urzędu, ani nie mają prawa do umorzenia postępowania nawet gdyby wykonane czynności dowodowe dawały ku temu podstawę. Ponadto zabezpieczenie dowodów na żądanie pokrzywdzonego czy też wykonanych na polecenie sądu, nie skutkuje wstąpieniem do postępowania oskarżyciela publicznego.
Biorąc powyższe pod uwagę, w przypadku posiadania wiedzy o istnieniu dowodu, którego poprzez własne czynności nie ma możliwości uzyskać, należy skorzystać z prawa do złożenia do organów ścigania wniosku o zabezpieczenie takiego dowodu. Istotne jest, że żądanie może również objąć ustalenie sprawcy przestępstwa, co znacznie ułatwia dalsze kroki postępowania ofierze.