W celu zapewnienia prawidłowego toku postępowania karnego art. 244 Kodeksu postępowania karnego (dalej „k.p.k.”) pozwala Policji na dokonanie zatrzymania osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa.
Pojęcie „osoba podejrzana” o popełnienie przestępstwa nie jest tożsame z pojęciem podejrzanego, któremu postawiono zarzut popełnienia przestępstwa – w związku z czym nie staje się ona stroną postępowania karnego. Jednocześnie zatrzymanie należy traktować jako formę przymusu polegającego na krótkotrwałym pozbawieniu wolności i stąd osobie podejrzanej przysługują określone prawa.
Zatrzymanie osoby podejrzanej może mieć charakter fakultatywny lub obligatoryjny. Zgodnie z przywołanym przepisem:
Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo, a zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby albo zatarcia śladów przestępstwa, bądź też nie można ustalić jej tożsamości albo istnieją przesłanki do przeprowadzenia przeciwko tej osobie postępowania w trybie przyspieszonym (art. 224 § 1 k.p.k.).
Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, a zachodzi obawa, że ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec tej osoby, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi (art. 244 § 2 k.p.k.).
Policja zatrzymuje osobę podejrzaną, jeśli przestępstwo, przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, zostało popełnione przy użyciu broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego przedmiotu, a zachodzi obawa, że ponownie popełni ona przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby wspólnie zamieszkującej, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi (art. 244 § 3 k.p.k.).
Należy zwrócić uwagę na użycie w cytowanym przepisie określenia „uzasadnione przypuszczenie”. Oznacza ono bowiem, że dla stwierdzenia, że zachodzą przesłanki zatrzymania osoby nie jest wymagane ustalenie, że osoba zatrzymywana jest faktycznym sprawcą czynu zabronionego. Organy ścigania podejmują decyzje o zatrzymaniu w oparciu o dowody, które z dużym – ale jedynie -prawdopodobieństwem wskazują na fakt popełnienia przestępstwa przez osobę podejrzaną.
Pouczenie zatrzymanego
Osobę zatrzymaną na podstawie wskazanego przepisu k.p.k. należy natychmiast poinformować o przyczynach i podstawie zatrzymania oraz pouczyć o przysługujących prawach i obowiązkach, w tym przede wszystkim o prawie do:
- skorzystania z pomocy adwokata lub radcy prawnego;
- korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli zatrzymany nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim;
- złożenia oświadczenia i odmowy złożenia oświadczenia, prawie do wysłuchania;
- otrzymania odpisu protokołu zatrzymania;
- dostępu do pierwszej pomocy medycznej;
- złożenia zażalenia do sądu na zatrzymanie;
- nawiązania kontaktu z właściwym urzędem konsularnym lub przedstawicielstwem dyplomatycznym, co ma miejsce w przypadku zatrzymania cudzoziemca;
- natychmiastowego zwolnienia, gdy ustaną przyczyny zatrzymania, a także jeżeli w ciągu 48 godzin od zatrzymania nie zostanie przekazany do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania;
- zwolnienia, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania go do dyspozycji sądu nie doręczono mu postanowienia o zastosowaniu wobec niego tymczasowego aresztowania.
Wysłuchanie zatrzymanego
Wysłuchanie zatrzymanego nie stanowi czynności procesowej, a ma charakter informacyjny. Zatrzymany nie ma zatem obowiązku dowodzenia swojej niewinności, nie może być zmuszony do składania oświadczeń, należy mu natomiast umożliwić złożenie wniosków i oświadczeń w celu wskazania okoliczności, które mogą przemawiać za jego zwolnieniem. W doktrynie wskazuję się również, że osobie zatrzymanej pomimo braku w tym zakresie wyraźnego pouczenia, przysługuje prawo do milczenia. Podkreśla się, że wysłuchanie powinno polegać na udzieleniu zatrzymanemu prawa do swobodnej wypowiedzi bez zadawania pytań zmierzających do ustalenia okoliczności popełnionego przestępstwa.
Protokół zatrzymania
Z czynności zatrzymania sporządza się protokół zawierający informacje na temat osoby dokonującej zatrzymania oraz zatrzymanego (jeżeli nie można ustalić jego danych, zamieszcza się jego rysopis), datę, godzinę, miejsce i przyczynę zatrzymania z podaniem, o jakie przestępstwo się go podejrzewa, a ponadto treść złożonego oświadczenia oraz adnotację o dokonaniu pouczenia zatrzymanego.
Czas trwania zatrzymania
Zatrzymania osoby podejrzanej dokonać można na czas nie dłuższy niż 48 godzin. Zatrzymany musi zostać zwolniony natychmiast, jeżeli odpadną przyczyny zatrzymania, jak również, gdy w tym czasie nie zostanie przekazany do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem prokuratora o zastosowanie środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania.
Zatrzymanego należy również zwolnić, gdy w ciągu 24 godzin od przekazania do dyspozycji sądu nie doręczono mu postanowienia o zastosowaniu wobec niego tymczasowego aresztowania.
Ponowne zatrzymanie osoby na podstawie tych samych faktów i dowodów jest niedopuszczalne.
Zażalenie na zatrzymanie
Zatrzymanemu przysługuje zażalenie na dokonane zatrzymanie, w którym może się on domagać zbadania zasadności, legalności oraz prawidłowości zatrzymania. Zażalenie składa się w terminie 7 dni od momentu doręczenia zatrzymanemu odpisu protokołu zatrzymania, w którym podany jest dzień, godzina, miejsce i przyczyna zatrzymania. Zażalenie składa się do organu, który dokonał zatrzymania, a ten przekazuje je niezwłocznie sądowi rejonowemu miejsca zatrzymania lub prowadzenia postępowania, który również niezwłocznie je rozpoznaje. Jeżeli sąd rozpoznający zażalenie stwierdzi, że nie spełnia ono przesłanek zasadności, oraz legalności zarządza natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.