Przyczyny rozkładu pożycia można podzielić z uwagi na ich charakter na zawinione oraz niezawinione. Obie wskazane przyczyny odnoszą się do niecelowego działania małżonków i powodują, że sąd może uznać za uzasadnione orzeczenie rozwodu.
Zawinione przyczyny zostały już opisane w pierwszej części przygotowanego opracowania i można je znaleźć w zakładce Archiwum na stronie Kancelarii Ungier Gliniewicz i Wspólnicy (www.ugwlaw.pl), bądź bezpośrednio pod poniższym linkiem: https://ugwlaw.pl/przyczyny-rozkladu-pozycia-malzenskiego-cz-1/zaś. Nasza uwaga zatem w niniejszej części zostanie poświęcona przesłankom, które określić można jako niezawinione, a więc takie, które nie są spowodowane działaniem żadnego z małżonków. I tak, przykładowo zaliczyć do nich można:
- niezgodność/różnice charakterów
Powyższa okoliczność jest jedną z najczęściej wymienianych przesłanek niezawinionych, wykazywanych przez małżonków pragnących uzyskać rozwód. Niezgodność charakterów może objawiać się m.in. w różnicach światopoglądu, czy też związanych z praktyką i wychowaniem religijnym. Zdaniem sądów wskazywanie na występowanie różnicy charakterów jako jedynej przesłanki uzasadniającej wystąpienie o rozwód jest niewystarczające. Często jednak niuanse te prowadzą do oddalenia się od siebie małżonków, co kolejno skutkuje zaprzestaniem prowadzenia wspólnego życia rodzinnego, wspólnego gospodarstwa, zaś właśnie takie okoliczności są istotne przy występowaniu o uzyskanie rozwodu.
- choroba/choroba psychiczna
Choroba i choroba psychiczna jako niezawinione przyczyny rozpadu małżeństwa to temat wyjątkowo trudny. Orzecznictwo stoi na stanowisku, że choroba małżonka nie stanowi i nie powinna stanowić podstawy do twierdzenia, że pomiędzy małżonkami doszło do trwałego rozkładu pożycia małżeńskiego. Sytuacja taka – jakkolwiek może być bardzo trudna dla drugiego z partnerów – stwarza obowiązek po stronie małżonka, u którego nie występuje dana choroba, do użycia wszelkich dostępnych mu środków do pomocy w przywróceniu zdrowia choremu partnerowi. Jest to wręcz uznawane za obowiązek małżeński, dlatego występowanie w żądaniem rozwodu jedynie na tej podstawie sądy często uznają za sprzeczne z przyjętymi zasadami moralności.
- niedobór seksualny
Niedobór seksualny należy odróżnić od zupełnego braku pożycia małżonków. Niedobór seksualny oznacza niedopasowanie fizyczne małżonków, którzy z tego powodu są niezadowoleni z pewnych aspektów swojego życia seksualnego. Polski seksuolog Z. Lew – Starowicz wskazuje, że każdy człowiek ma pewnie skłonności i upodobania seksualne, które przekładają się na tzw. różnicę temperamentów. Brak dopasowania w tym zakresie – mimo próby pogodzenia tych różnic – może z czasem prowadzić do szukania nowych partnerów seksualnych przez osoby pozostające z związkach małżeńskich. W przypadku wskazywania przez małżonków tej podstawy jako przyczyny rozkładu pożycia małżeńskiego sądy biorą pod uwagę czy partnerzy próbowali rozwiązać istniejące między nimi problemy w tej sferze poprzez np. udanie się do terapeuty czy seksuologa. W orzecznictwie często spotykanym jest udzielenie rozwodu bez winy stron.
- Inne przyczyny
Niekiedy partnerzy nie porozumiewają się w kwestiach dla nich istotnych przed zawarciem związku małżeńskiego, na których tle z czasem mogą wynikać różnego rodzaju konflikty. Przykładowo spory, które skutkują chęcią zakończenia związku małżeńskiego, wynikają z otrzymanej informacji o bezpłodności jednego z małżonków, różnicy poziomu intelektualnego, trudności mieszkaniowych, które wpływają na małżeństwo, czy nawet problemów wynikającymi z różnicy wieku
W tym miejscu wskazać należy, że podczas trwania małżeństwa istnieje między małżonkami wspólnota, która oznacza istnienie między mężem a żoną więzi w sferze duchowej, gospodarczej oraz fizycznej. Przesłanki wymienione powyżej oraz wskazane w pierwszej części opracowania prowadzą do osłabienia tych więzi, a z czasem nawet ich zlikwidowania.
Niezawinione przyczyny skutkujące rozstaniem są brane przez sądy pod uwagę przy ustalaniu czy rzeczywiście doszło do zupełnego i trwałego rozpadu pożycia małżeńskiego. Każda przyczyna jest indywidualnie rozpatrywana przez sąd i każda ma znaczenie przy sprawie rozwodowej. Przepis art. 56 § 1 KRO wskazuje, że niezależnie od tego, czy przyczynę rozwodu można zakwalifikować jako zawinioną czy niezawinioną rozkład pożycia małżeńskiego powinien być trwały oraz zupełny.
Zupełność przejawia się w tym, że każda z trzech wymienionych powyżej więzi zanika. Jeżeli strony dalej prowadzą wspólne gospodarstwo domowe bądź ciągle żywią do siebie uczucie miłości – wtedy nie może być mowy o spełnieniu przesłanki zupełności. Przedstawiciele doktryny wskazują jednak na istnienie wyjątkowych sytuacji, gdy więzi co prawda nie wygasły, lecz są na tyle osłabione, że dalsze trwanie w związku małżeńskim nie będzie miało żadnego sensu. Rozpatrując wskazaną kwestię należy również pamiętać, że fakt niezamieszkiwania razem stron nie świadczy o zaniku pożycia małżeńskiego, są bowiem sytuacje, podczas których strony mieszkają oddzielnie, a jednak działania przez nich podejmowane wykazują, że łączy ich więź gospodarcza, jak np. dzielenie kont bankowych.
Trwałość rozkładu pożycia małżeńskiego oznacza sytuację, w której można stwierdzić, że na tle konkretnej sprawy powrót małżonków do wspólnego pożycia już nie nastąpi. Jest to okoliczność uznaniowa i często sąd posługuje się doświadczeniem życiowym, aby ją ustalić. W doktrynie wskazywane jest, że przesłanka ta nie powinna stanowić podstawy udzielenia rozwodu, bowiem zdarzają się małżeństwa zawierane niejednokrotnie po raz kolejny przez tych samych partnerów, po ich uprzednim rozwodzie. W takim przypadku poprzednie uznanie, że osoby te nie mają szansy na stworzenie wspólnoty małżeńskiej zdaje się być fałszywe. Niemniej, w polskim prawie w dalszym ciągu przesłanka trwałości jest okolicznością, którą należy wykazać w pozwie o rozwód.
Na koniec należy wskazać, iż polski ustawodawca przewidział także tzw. negatywne przesłanki rozwodowe, których ziszczenie się uniemożliwia uzyskanie rozwodu, nawet w przypadku zaistnienia przesłanek tzw. pozytywnych, które zostały opisane na początku tego artykuły. Istnieją trzy główne okoliczności, które pozwalają na odmowę udzielenia rozwodu i są nimi:
a) działanie sprzeczne z dobrem wspólnych małoletnich dzieci małżonków
W toku sprawy rozwodowej sąd zawsze będzie oceniał skutki orzeczenia rozwodu, a nie skutki rozkładu pożycia małżeńskiego. Nieuniknionym jest wpłynięcie rozstania rodziców na sytuację małoletnich, jednak to skala ewentualnie związanych z tym konsekwencji będzie przedmiotem rozpatrywania sądu. W praktyce, kiedy sąd poweźmie wątpliwości czy orzeczenie rozwodu nie odbędzie się z pokrzywdzeniem dzieci, konieczne będzie zasięgnięcie opinii biegłego, który zbada małoletnich i oceni w jaki sposób wpłynie na nich rozwód rodziców.
b) sprzeczność z zasadami współżycia społecznego, innymi niż dobro małoletnich dzieci
Powyższa przesłanka jest szeroko określona, niemniej Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 18 marca 1968r. (sygn. akt III CZP 70/66) wskazał, że sprzeczność orzeczenia rozwodu z zasadami współżycia społecznego występuje w sytuacji, gdy orzeczenie takie byłoby sprzeczne z ogólnie uznawanymi w danym społeczeństwie wartościami. Przykładem takiej sytuacji jest wystąpienie o rozwód, którego orzeczenie sprawiłoby doznanie rażącej krzywdy przez drugiego z małżonków, np. w przypadku poważnej choroby jednego z partnerów, który wymagałby stałej opieki, bądź pozbawienie drugiego z małżonków środków do życia. Orzeczenie rozwodu byłoby również niemożliwe, gdyby pokrzywdzenia doznały dzieci stron, które jednak nie są wspólnymi dziećmi małżonków (rodzicem jest tylko jeden z partnerów pozostających w związku).
c) żądanie rozwodu przez wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżonka, chyba że drugi małżonek wyraził zgodę na rozwód albo drugi małżonek nie wyraził zgody, ale orzeczenie o innej treści byłoby sprzeczne z zasadami współżycia małżeńskiego
Zgoda na rozwód małżonka, który nie ponosi wyłącznej winy za rozkład pożycia małżeńskiego pozwala na orzeczenie kończące wspólne pożycie stron, mimo wystąpienia przesłanek negatywnych. Zaś Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 lutego 2002r. (sygn. akt III CKN 545/00) wskazał, że przy braku wyrażenia zgody na rozwód, okolicznością i tak umożliwiającą jego orzeczenie będzie niechęć dla zalegalizowania związku faktycznie funkcjonującego bez jednoczesnego legitymowania się racjonalnymi względami z uwagi na własny interes, jako powód braku wyrażenia zgody na rozwód.
Podsumowując wskazać należy, że istnieje szereg przesłanek, które należy spełnić i udowodnić przy wystąpieniu z pozwem o rozwód, a także należy mieć na uwadze tzw. negatywne przesłanki, których ziszczenie się spowoduje brak możliwości wystąpienia o orzeczenie rozkładu pożycia małżeńskiego.
Martyna Sepko, Adwokat w Kancelarii Ungier Gliniewicz i Wspólnicy
Niniejszy artykuł nie stanowi porady prawnej. W przypadku wątpliwości co do swoich uprawnień lub co do dalszego postępowania pamiętaj, że warto skonsultować się z zawodowym prawnikiem.
Zapraszamy do kontaktu pod adresem email: kancelaria@ugwlaw.pl.